Της Άννας Παχή
H Λένα Ψύχα, με το πρώτο της βιβλίο «Το Λευκό Κλουβί» που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Λυκόφως» το Φεβρουάριο, κάνει αισθητή την παρουσία της στη νεοελληνική λογοτεχνία. «Το Λευκό Κλουβί» πραγματεύεται την κατάθλιψη, τα κοινωνικά στερεότυπα που μας δεσμεύουν, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τα θέματα αυτά. Η συγγραφέας μιλά στο iART για το βιβλίο, τη συγγραφή και όσα δε μας επιτρέπουν να ζήσουμε όπως εμείς θέλουμε.
Πες μας δυο λόγια για την υπόθεση του βιβλίου.
Αφορά στην κατάθλιψη, μέσα από τα βιώματα μιας γυναίκας ως μάνας, συζύγου και φίλης, στο σύγχρονο περιβάλλον. Πιστεύω πως οι γυναίκες αντιμετωπίζουν περισσότερα άγχη κι έχουν περισσότερες έννοιες από ότι οι άνδρες και ήθελα πολύ να μιλήσω για αυτό.
Στην αρχή ο ήρωας ήταν άνδρας, οπότε δεν υπήρχε κάποιο συγκεκριμένο πρόσωπο στο μυαλό μου. Ήθελα να περιγράψω μερικά σκληρά βιώματα για να δείξω αν μπορεί κάποιος να τα ξεπεράσει, όσο επώδυνα κι αν είναι.
Στο βιβλίο αναφέρεις πολλές πληροφορίες για την κατάθλιψη. Από πού αντλήθηκαν;
Διάβασα πολύ, αμέτρητα πολύ. Έρευνες, άρθρα, κείμενα ψυχολόγων, ψυχιάτρων, τα πάντα. Η έρευνα ξεκίνησε ένα μήνα πριν αρχίσω να γράφω το βιβλίο και συνεχίστηκε καθ’ όλη τη διάρκεια συγγραφής του αλλά και μετά, στην επιμέλεια. Πάντα φρόντιζα να ελέγχω όποια καινούρια πληροφορία έβρισκα και κάποια στοιχεία άλλαξαν, όπως το κεντρικό πρόσωπο και η δομή του βιβλίου.
Η ηρωίδα είναι δέσμια των κοινωνικών στερεοτύπων. Πιστεύεις πως αυτό συμβαίνει ακόμη και σήμερα; Είμαστε το ίδιο δέσμιοι;
Η αλήθεια είναι πως όλοι δίνουμε σημασία στο τι θα πει ο περίγυρός μας, ο κόσμος. Πολλές φορές δεν κάνουμε αυτό που πραγματικά θέλουμε. Δεν το λέω μόνο για τους άλλους αλλά και για τον εαυτό μου. Νοιαζόμαστε πάρα πολύ για το τι θα πουν οι άλλοι και συνήθως το παραδεχόμαστε αργά, αυτό είναι το κακό. Μετά δεν προλαβαίνουμε να κάνουμε αυτό που επιθυμούμε.
Πόσο καιρό σου πήρε να γράψεις το βιβλίο;
Η συγγραφή του πήρε περίπου τρεις μήνες, αλλά η επιμέλειά του κράτησε παραπάνω, συνολικά χρειάστηκα ένα χρόνο. Έκανα αρκετές αλλαγές επειδή προέκυπταν συνεχώς νέα στοιχεία. Για παράδειγμα, το θέμα των διδύμων. Ήταν κάτι που μπήκε πολύ αργότερα άρα έπρεπε να αναδομήσω τους χαρακτήρες. Διαβάζοντας ψυχολογία είδα πως οι μελαγχολικοί άνθρωποι έχουν ένα ναρκισσισμό παραπάνω από ότι οι υπόλοιποι. Ο ναρκισσισμός έχει αυτές τις δυο όψεις, κι ήθελα να το συνταιριάξω.
Υπάρχουν δευτερεύοντες χαρακτήρες όπως η πεθερά της Έλλης, η κουνιάδα της, που τη μισούν από την αρχή κι αρνούνται παντελώς να αλλάξουν γνώμη, παρόλο που βλέπουν ότι εκείνη προσπαθεί κι αγαπάει το σύζυγό της. Έχει να κάνει αυτό νομίζεις με σύνδρομα όπως το οιδιπόδειο;
Έχει να κάνει και με αυτά αλλά ήθελα περισσότερο να δείξω ότι δεν την αποδέχονται καθόλου, με αποτέλεσμα να νιώθει αβάσταχτα μόνη της. Όχι ότι τα στερεότυπα αυτά δεν ισχύουν, κάπου θα δούμε μια κακιά πεθερά, μια κακιά νύφη, μια κακιά κάτι.
Δύο είναι τα πράγματα στα οποία στηρίζεται η ηρωίδα για να καταφέρει να ισορροπήσει. Αφενός παραδέχεται το πρόβλημα και ψάχνει η ίδια τη βοήθεια ειδικού και αφετέρου ζει τον έρωτα ενός ανθρώπου που την αγαπά πλήρως και ανεπιφύλακτα. Κατά τη διάρκεια της έρευνάς σου είδες να απευθύνεται ο κόσμος σε ειδικούς προκειμένου να βοηθηθεί; Ή είναι πάλι δέσμιος των στερεοτύπων που λένε ότι «όχι, θα τα βγάλω πέρα μόνος μου»;
Το να θέλει κάποιος να προσπαθήσει να βρει την άκρη μόνος του δεν είναι κακό. Δείχνει ότι κατανοεί το πρόβλημα, απλά θέλει να το αντιμετωπίσει με πιο εσωτερικές διαδικασίες. Το κακό ξεκινά όταν δεν παραδέχεται το πρόβλημα επειδή πιστεύει πως οι άλλοι θα τον κατακρίνουν. Κάτι τέτοιο συμβαίνει αρκετά συχνά. Όμως δεν πρέπει να είναι κοινωνικό ταμπού όλο αυτό, κι ακριβώς αυτό ήθελα να πω περισσότερο, πρέπει να σταματήσουμε να ντρεπόμαστε. Πλέον όλοι, έστω και μια φορά στη ζωή μας κάτι θα έχουμε περάσει. Αν ντρεπόμαστε για αυτό και δεν το αντιμετωπίζουμε, απλά διαιωνίζουμε το πρόβλημα.
Ας πάμε στον Πέτρο. Είναι ένας άντρας σπάνιος, δεν είναι πολλοί εκείνοι που αποδέχονται πλήρως μια γυναίκα. Έφτιαξες το χαρακτήρα του ως επιθυμία να υπάρχει κάτι τέτοιο γενικά; Βασίζεται σε πραγματικό πρόσωπο;
Για μένα, όλοι οι ήρωες υπάρχουν ήδη. Ναι μεν είναι φανταστικά πρόσωπα αλλά θεωρώ ότι ζουν κάπου, σε κάποιο άλλο μέρος. Στο μυαλό μου υπάρχουν ήδη. Τώρα, αν όντως κάποιος άντρας αποδέχεται μια γυναίκα πλήρως, ή μια γυναίκα αποδέχεται πλήρως έναν άντρα, αυτό θεωρώ πως μπορεί να συμβεί. Όλοι έχουμε έναν άνθρωπο τόσο κοντά μας και τόσο στην καρδιά μας που του συγχωρούμε πολλά, ή θέλουμε συνεχώς να τον βοηθήσουμε. Όπως συγχωρούμε τους γονείς μας για παράδειγμα επειδή τους αγαπάμε, το ίδιο μπορεί να συμβεί και στο ερωτικό κομμάτι.
Η κατάθλιψη είναι μάστιγα της εποχής. Για άλλους λειτουργεί σαν άλλοθι και για άλλους είναι σοβαρό πρόβλημα. Που νομίζεις ότι οφείλεται αυτή η έξαρση, μετά από όλα όσα έχεις διαβάσει και γράψει;
Νομίζω πως ζούμε σε έναν κόσμο που τρέχει. Όλα τρέχουν γύρω μας, εμείς προσπαθούμε να τα προλάβουμε όλα και κάπου εκεί, χάνουμε το παιχνίδι και το νόημα της ζωής. Αυτός θεωρώ πως είναι ο κύριος λόγος. Νοιαζόμαστε τόσο πολύ για το μετά, για το μέλλον και δε ζούμε το παρόν.
Αυτή η παράλληλη γραφή, το παρόν, το παρελθόν, το μέλλον στην αρχή με ξένισε λίγο γιατί δεν ήξερα ποιος είναι ο πραγματικός χρόνος. Αυτό διαλύθηκε πολύ γρήγορα, ξεδιάλυνε. Πως προέκυψε αυτός ο τρόπος γραφής;
Έχει να κάνει με τη θεωρία του Φρόυντ για το Εγώ και το Υπερεγώ. Θάβουμε πράγματα μέσα μας και μέσα στα όνειρα κρύβουμε κάποια κομμάτια από το υποσυνείδητο. Αντί για όνειρο, προτίμησα να το κάνω θύμηση.
Πρόσφατα έγινε η παρουσίαση του βιβλίου. Πως πήγε;
Ήταν ωραία. Η αλήθεια είναι πως είχα πολύ μεγάλο άγχος, κάποια στιγμή ένιωθα τη φωνή μου να τρέμει αλλά το ότι είχα τόσα άτομα που ήρθαν να με υποστηρίξουν και να με εμψυχώσουν ήταν πολύ αναζωογονητικό. Ήταν πολύ ωραίο συναίσθημα.
«Το Λευκό Κλουβί» είναι το πρώτο μου βιβλίο που εκδίδεται, όχι το πρώτο που γράφω. Έχω γράψει κι άλλα που δεν θα εκδοθούν γιατί παρατήρησα πως θέλουν πολλές αλλαγές. Ίσως χρησιμοποιήσω κάποια κομμάτια τους σε άλλα βιβλία.
Εκείνο που με ενδιαφέρει είναι να κρατήσει ο καθένας ότι του αρέσει από το βιβλίο, είμαι αυτής της άποψης. Πέρα από αυτό που θέλει να πει ο συγγραφέας ο κάθε αναγνώστης παίρνει διαφορετικά πράγματα.
Μέσα στην όλη κρίση, το βιβλίο έχει υποστεί ζημιά. Εσύ διαβάζεις γενικά, ήσουν «του βιβλίου»;
Πάρα πολύ, από μικρό παιδί. Απλά οι γονείς μου μάλλον δεν το είχαν καταλάβει, δεν ήμουν κι εγώ το παιδί που θα έλεγε «πάρε μου αυτό» κι έτσι δε μου έπαιρναν όσα ήθελα. Το αντιμετώπισα ξαναδιαβάζοντας αυτά που είχα.
Ένα από τα αγαπημένα σου;
Ένα βιβλίο που με έχει επηρεάσει πολύ, σε σημείο που συχνά το σκέφτομαι και το ξανασκέφτομαι είναι το «Έγκλημα και Τιμωρία» του Ντοστογιέφσκι. Με επηρεάζει τόσο πολύ ψυχολογικά που πολλές φορές αναλογίζομαι το Ρασκόλνικοφ σαν υπαρκτό πρόσωπο καθώς και το τι τράβηξε αυτός ο άνθρωπος.
Έχεις κάτι άλλο «στα σκαριά»;
Ναι, το τελειώνω κιόλας. Είναι μια τριλογία που έχει να κάνει με τη νεανική λογοτεχνία. Το θέμα του είναι κάποια κομμάτια από τη Βίβλο, για τη σωτηρία της ψυχής. Η κεντρική ιδέα είναι πως άρρεν και θήλυ πλάστηκαν καθ’ ομοίωση, άρα είναι ένα. Από τη στιγμή που χωρίζονται, ο καθένας είναι μισός και για να φτάσει η ψυχή μας στην ολοκλήρωση, πρέπει να βρούμε το μισό μας που λείπει. Το έναυσμα ήρθε χωρίς κανένα συνειρμό. Είδα μια πεταλούδα, διάβασα για αυτές, είδα πως στην αρχαία Ελλάδα θεωρούνταν οι ψυχές και το ένα έφερε το άλλο. Τώρα κάνω την επιμέλεια.
Είσαι πολύ νέα, σαφώς περιμένουμε κι άλλα από σένα.
Κάθε καλλιτέχνης έχει συνεχώς στο μυαλό του ότι αυτό που δημιουργεί δεν είναι τέλειο, θέλει κι άλλη δουλειά. Αν σου πει κάποιος ότι αυτό που έφτιαξες του άρεσε τότε μπαίνεις στη διαδικασία να σκεφτείς «αν το επόμενο δεν είναι το ίδιο καλό, αν δεν του αρέσει»; Γράφουμε και για μας, αλλά πάνω από όλα επειδή αυτό που γράφουμε θέλουμε να το διαβάσει και κάποιος άλλος. Η γραφή είναι μια κουραστική διαδικασία, επώδυνη. Ζεις τον κάθε ήρωα, βιώνεις ότι αισθάνεται και κάποια στιγμή φτάνεις να νιώθεις κουρασμένος ψυχικά. Αλλά στο τέλος νιώθεις πιο ολοκληρωμένος. Αξίζει τον κόπο.
Πως βλέπεις το αναγνωστικό κοινό στην Ελλάδα;
Νομίζω πως αυξάνεται. Άτομα που δε διάβαζαν πριν, τώρα διαβάζουν. Έτυχε να δανειστούν ένα βιβλίο και συνέχισαν να διαβάζουν το επόμενο και το επόμενο. Σε σχέση με την οικονομική κρίση που διανύουμε και το ότι είναι δύσκολο να δώσει κάποιος δέκα, είκοσι ευρώ για ένα βιβλίο, θεωρώ πως έχει αυξηθεί η κίνηση.
Μια τελευταία, πολύ – πολύ σοβαρή ερώτηση: Τι ζώδιο είσαι;
Καρκίνος.
Διαβάστε την κριτική του βιβλίου «Το Λευκό Κλουβί» εδώ